Czy pracownik może odmówić wyjazdu na delegację?

Ze względu na dynamicznie zmieniającą się specyfikę pracy w wielu branżach, coraz częściej mamy do czynienia z sytuacją, kiedy pracodawca wysyła swoich pracowników na delegację, czy tak zwany wyjazd służbowy. Oczywistym jest, że polecenie takie nie zawsze zgodne jest z poczynionymi wcześniej przez pracownika planami, czy też zwyczajnie bywa mu ono nie na rękę. Z tych względów coraz więcej osób zastanawia się, czym tak naprawdę jest delegacja oraz czy i w jakich okolicznościach pracownik może odmówić poleconego przez pracodawcę wyjazdu.

W art. 77⁵ §1 Kodeksu pracy czytamy, że „Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.” Przepis ten ustanawia podstawowe obowiązki pracodawcy związane z delegowaniem pracownika w podróż służbową oraz zawiera samą definicję delegacji. Trzeba jednak przyznać, że definicja ta nie jest zbyt przejrzysta i dobrze skonstruowana. Zgodnie z jej literalnym brzmieniem, za delegację należałoby bowiem uznać każdy wyjazd doradcy klienta, serwisanta czy kuriera, w których naturę stosunku pracy wpisane jest stałe przemieszczanie się. Doktryna i orzecznictwo uzupełniają więc ustawową definicję stwierdzając, że delegacją jest tylko taki wyjazd służbowy, który charakteryzuje się incydentalnością oraz jest niezwiązany z typowym, codziennym zakresem obowiązków delegowanego pracownika.

Polecenie wyjazdu na delegację jest poleceniem służbowym, a zgodnie z art. 100 Kodeksu pracy wykonywanie poleceń służbowych należy do podstawowych obowiązków pracownika. Co do zasady, pracownik nie może więc odmówić wyjazdu na delegację, a jego ewentualna odmowa może pociągnąć za sobą konsekwencje dyscyplinarne, z których najcięższą będzie rozwiązanie łączącej strony umowy o pracę przez pracodawcę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika, czyli tak zwane zwolnienie dyscyplinarne.

Kodeks pracy w art. 178 ustanawia jednak dwie kategorie pracowników, którzy mogą odmówić wyjazdu na delegację. Są to pracownice w ciąży oraz osoby opiekujące się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia. W przypadku tej pierwszej kategorii ważne jest, że pracownica musi legitymować się zaświadczeniem o ciąży wydanym przez lekarza. Druga kategoria osób opisana jest w sposób mniej oczywisty. W doktrynie podkreśla się, że „Pracownik, którego dotyczy ten zakaz, może sprawować opiekę zarówno nad dzieckiem własnym, jak i przysposobionym. Ważne jest jednak, aby opieka ta faktycznie była sprawowana, tzn. aby dziecko zamieszkiwało wspólnie z pracownikiem, choć "sprawowanie opieki" nie wyklucza pomocy osób trzecich, czy instytucji (np. żłobków, czy przedszkoli).” (Sobczyk Arkadiusz, Zasady prawnej regulacji czasu pracy, Rozdział XII Czas pracy a zasada ochrony macierzyństwa i rodzicielstwa).

Przepis nie określa, w jakiej formie powinna być wyrażona zgoda chronionego w ten sposób pracownika na wyjazd służbowy. Przyjmuje się jednak, że ze względów dowodowych oraz w celu uniknięcia późniejszych konfliktów, powinna być ona wyrażona na piśmie. Niedozwolone jest wyrażenie zgody w sposób blankietowy, kiedy pracownik zgada się na wszystkie delegacje, które będą miały miejsce w przyszłości. Oświadczenie pracownika o zgodzie musi być wyrażanie każdorazowo, przed każdą kolejną delegacją.

Pracownicy chronieni przez art. 178 Kodeksu pracy nie mogą ponosić negatywnych konsekwencji niewyrażenia zgody na udanie się na delegację.

Paula Nowak